“Дьөһөгөйдөр”  от үлэтигэр

Ольга Петровна Иванова Сидоркевич аатынан Амматааҕы айар сайдыы киин иһинэн тэриллибит “Дьөһөгөй” кулууп иитиллэччилэрэ от ыйын 25-26 күннэригэр Бөтүҥ нэһилиэгин олохтооҕо Геннадий Иванович Назаровка от үлэтигэр көмөлөстүлэр. Өбүгэлэрбит оттооһуннара барыта илии күүстээх үлэтэ буолара Амма, Бөтүҥ нэһилиэгиттэн барыта 25 уол Хотуйа үрэҕин Арыы диэн сиригэр икки күн сырыттылар. Күн-дьыл туран биэрэн, үөн-көйүүр да суох буолла, Хотуйа үрэх сөрүүн уутугар умсан ыллылар уонна уҥуор туораан,  хонук сирдэрин оҥостон, аһаҕас халлаан анныгар эбиэттээн баран  икки хамаанданан күүстээх үлэҕэ туруннулар.

Ол курдук Петр Иннокентьевич Попов салалтатынан  уолаттар ходуһаҕа охсуллан сытар, куурбут оту кэккэлии сааһыланан туран кыраабылынан харбаан, субуулаан,  200 тэн тахса  лэкээни мустулар.

Андрей Александрович салайааччылаах лэкээ таһааччылар 110 лэкээттэн биир улахан  кэбиһиилээх оту туруордулар. Ол кэннэ омурҕаҥҥа сынньанан, былыргы оттооһун тылларын үөрэттилэр, үрэххэ дуоһуйа сөтүөлээтилэр. Айылҕа барахсан күөх суугуна кэлэр кэнчээри ыччаппытын, эрэллэрбитин — уолаттарбытын сымнаҕас хараҕынан хайгыы көрдө, сылаас хоонньугар сынньатта.

Уолаттар бу иннинэ от үлэтигэр сылдьыбатах буоланнар бастакы күннэригэр ыарырхаттылар. Ол да эрээри куйаас күҥҥэ үлэлээн-хамсаан, тулуурдаах,  ыараханы кыайар, эрчимнээх иҥиирдээх буолан барытын тулуйдулар. 6 – 9 кылаас үөрэнээччилэрэ улахан дьону кытта тэҥҥэ от үлэтин үөһүгэр түсүһэн күүстээх үлэни кыайдылар.

Уол оҕо эт-хаан өттүнэн дьарыктаах, кыанар, түргэн-тарҕан, күүстээх-уохтаах буолуохтаах. Өбүгэлэрбит ол да иһин  үлэни кытта сынньалаҥы тэҥҥэ  сөптөөхтүк дьүөрэлииллэрэ. Биһиги уолаттарбыт эмиэ  саха төрүт оонньууларын оонньоотулар, күүстэрин холоннулар. Киэһэ кутаа уот тула номохтору, үһүйээннэри, айылҕа күүһэ, сиэр-туом, итэҕэл туһунан аһаҕас кэпсэтии бэркэ табылынна, оҕолор төрөөбүт дойдуларын историятын үчүгэйдик билэллэрэ сөхтөрдө.

Иккис күн сарсыарда оҕолор бары эрдэ туран күүстээх үлэ салҕанна. Ол курдук Петр Иннокентьевич Попов илии хотуурунан охсорго үөрэттэ уонна мотокосанан от охсору көрдүлэр – иһиттилэр. Икки кэбиһиилээх от турар отун тастылар. Айылҕаҕа сылдьыы сиэрин-туомун тутуһан, сыыһы-бөҕү хомунан сырыттылар, илиинэн оттооһуну эттэринэн – хааннарынан толору биллилэр, сылгы, сүөһү ииттэр дьон сайыҥҥы кылгас кэмҥэ кыстыыр отторун булунар түбүгэр сылдьалларын өйдөөтүлэр. Манна кыттыбыт уолаттар бары да үлэҕэ сыстаҕас, үтүө майгылаах, бэрээдэктээх оҕолор эбит. Төрөппүттэр уолаттарынан киэҥ туттуттуохтара диэн сахалыы сэмэйдик хайгыыбыт.

Бырайыак  тэрийээччилэрэ оҕолору  күүстээх үлэ кэмигэр ас амтаннааҕынан, оҕо киһи сөбүлүүр аһынан  аһаттылар. Амма өрүс ыраастаммыт уутунан утахтарын ханнардылар. Хас биирдии оҕону окко кэтиллэр таҥаһынан, рюкзагынан, спальнай мешогунан, от мунньар кыраабылынан, походнай иһитинэн – хомуоһунан, термосумканан уонна аһылыктарынан хааччыйдылар. Сайыҥҥы кэмҥэ оттооһун үгэстэрин көрдөрөн, батыһыннаран үөрэтии ньыматын билиһиннэрэн, сылгы – ынах сүөһү сиир отун бэлэмнээһиҥҥэ кыттан, бырайыак сыала-соруга  толорулунна.

Уолаттар үлэлээбит үлэлэриттэн толору астынан, ходуһаҕа палатканан хонон, киэһээ кутаа уот тула төгүрүччү олорон араас түбэлтэлэри кэпсэтэн, бэрткэ астынан дьиэлэригэр тархастылар. Дьөһөгөй кулууп  үлэтин төрөппүттэр хара тэриллиэҕиттэн өйөөбүттэрэ. Кинилэр өрүү тэрийээччилэргэ махтал тылларын этэллэр, алгыстарын аныыллар. Бу да сырыыга истиҥ тыллардаах баҕа санааларын маннык ыыттылар: «Дьөһөгөй» проект тэрийээччилэригэр, оҕолору илдьэ сылдьыбыт педагогтарга барҕа махтал. Икки эрэ да күн буоллар оҕо өйүгэр хатанан хаалар умнуллубат түгэни биэрдигит. Телефонтан арахсан, саха төрүт үгэһин билиһиннэрбиккитигэр махтал. Биир бэйэм үчүгэй туһалаах тэрээһин дии санаатым. Бэлэх – туһах ылан, бэйэ –бэйэни кытта алтыһарга үөрэммиттэрэ да үчүгэй. Уолаттарга олус сөптөөх уонна үчүгэй проект бара турарыттан олус астынабын. Махтал. Төрөппүт Мария Иванова,  Бөтүҥ».

“Оҕом кэллэ, дьол бөҕө. Салайааччыларбытыгар дириҥ махталбын тириэрдэбин. Оҕолорбут олус интириэһиргээн, сөбүлээн сырыттылар. Өссө да инникитин үлэҕитигэр үрдүк ситиһиилэри, чэгиэн доруобуйаны баҕарабын. Бары этэҥҥэ буолуҥ. Төрөппүт Анастасия Сидорова, Амма”. Инникитин даҕаны маннык тэрээһиннэр эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэрин нөҥүө оҕону үлэҕэ уһуйуу, айылҕаҕа чугаһатан иитии сааһыланан, былааннаахтык, ситимин быспакка тэриллэрэ буоллар диэн баҕа санааларын тиэртилэр.

Билиҥҥи көлүөнэ оҕолор айылҕаттан тэйиилэрэ сайдыыларыгар охсуулаах, саха оҕото айылҕа оҕото буоларын умнумуоххайыҥ. Оттооһун үлэтэ саха оҕотугар чугас, бастатан туран уол оҕо чэгиэн-чэбдик салгынынан тыынан, күөх хонууга үҥкүрүйэн-күөлэһийэн, сөрүүн-чэбдик салгынынан тыынан, киэҥ-нэлэмэн күөх хочонон сүүрэн-көтөн, айылҕа уларыйыытын, күн-дьыл уратытын кэтээн көрөн сайдар, сиһин этэ ситэр, холун этэ хойдор, буутун этэ буһар.

Билиҥҥи кэмҥэ техника сайдар, от үлэтин көрүҥэ уларыйар, бу кэмҥэ сөптөөх тыраахтары ыытарга,  оту охсор уонна  рулоннуур тэриллэргэ оскуола о5отун үөрэтэр программалар баар буолаллара үйэ ирдэбилэ буолла. Тыа сирин сайдыытыгар төһүү көмө буолар дьон улаатыа этилэр.

Бырайыакка улуус киинигэр олорор уолаттар, нэһилиэккэ со5отох төрөппүттээх, элбэх оҕолордоох ыаллар оҕолоро киирбиттэрэ.  Оҕолор, төрөппүттэр   эдэр отчут окко кэтэр анал таҥаһын, туттар малын –салын, иһитин –хомуоһун  тутан үөрдүлэр, махтаннылар. Дьөһөгөй кулууп грантовай бырайыак үлэтэ салҕанар, тэрээһиннэр өссө да буолуохтара. Биһиги тэрийээччилэр,  оҕолор улааттахтарына сылгы-сүөһү ииттэр, сирдээх-уоттаах, байылыат олохтоох ыал дьон буолуохтара диэн эрэллээхпит. Икки күҥҥэ уолаттары аһатан – сиэтэн, үлэҕэ салайан илдьэ сырыттылар: бырайыак салайааччыта Феврония Данилова, педагогтар: Александра Егорова, Вероника Давыдова, Петр Попов, Косиор Карманов уонна Андрей Гоголев.

Александра Егорова, Феврония Данилова

“Дьөһөгөй”  кулууп салайааччылара