О.П.Иванова-Сидоркевич аатынан Амматааҕы айар сайдыы киинигэр Ольга Иванова, Гелярий Сидоркевич тэрийбит “Амма чэчирэ” оҕо ырыа уонна уӈкүү этнографическай ансамбыла уонна Российскай Федерация уус-уран кердерүүлээх коллектива айымнньылаахтык үлэлии турар. Ансаамбыл иһинэн ырыаҕа, үҥкүүгэ, норуот уус-уран айымнньытыгар оҕолор дьарыктаналлар. Кинилэри ырыаҕа Анна Матвеева, үҥкүүгэ Мария Слепцова фольклорга Татьяна Петрова уонна Феврония Скрябина, нэһилиэк историятын Александра Егорова үөрэттилэр. Иитэр-үөрэтэр үлэ былаанын хайысхатынан «Маҥан таба» театральнай туруоруу бырайыага, айылҕаны харыстааһын, кыраайы үөрэтии, үөрэтэр-чинчийэр үлэлэр ыытыллаллар.

Ольга Петровна бэйэтэ ырыа айар, оҕолору ырыа-үҥкүү эйгэтигэр угуйбут, Гелярий Владимирович мелодияны нотаҕа киллэрэн, киэргэтиитин оҥорон, куоласка арааран оҕо-аймаҕы кэрэҕэ уһуйбута. Айылҕаттан айдарыылаах дьоннор тула куруутун кэнчээри ыччат мустан култуура эйгэтигэр сыстан, саха төрүт ырыатын, тойугун, хомуһун, олоҥхотун, үҥкүүтүн, оһуокайын билэн Аан дойду араас куораттарыгар фестивалларга, көрүүлэргэ кыттан кыайыы кынаттанан кэлэллэрэ. Кинилэр ырыа-үҥкүү оҕону иитиигэ сүрүн суолталааҕын билэллэрэ уонна ону хайдах гынан оҕо киһи сүрэҕэр сыһыарар кистэлэҥнэри тутталлара. Ырыа аҥардас сыанаҕа ыллааһын, көрөөччүгэ дорҕоонноохтук ыллааһын буолбатын таба өйдүүллэрэ. Хас да көлүөнэ Амма ыччаттара кинилэргэ «Амма чэчиргэ» дьарыктанан култуура эйгэтигэр, иитээччи, үөрэтээччи идэтин талбыттара. Ансаамбылга ырыа сүрүн миэстэни ылар, ырыаны кытта үҥкүүнү дьүөрэлээн туттар ньыма бу эрэ ансаамбылга баара саарбаҕа суох, ол Сидоркевичтар хаалларбыт култуурнай нэһилиэстибэлэрэ буолар. Ырыа оҕо иитиитигэр суолтатын ырытан көрдөххө маннык.

Ырыа – киьи олоҕор сырдык сулус кэриэтэ, кэрэҕэ, сырдыкка угуйар. Ырыаны культурологическай ырытыытын оҥордоххо сүрдээх киэҥ өйдөбүлэнэн, уһаан-тэнийэн барар:
— отуору (психиканы) уоскутар, кыыһырбыты уҕарытар дьайыы;
— санааны сааһылыырга көмөлөһөр ньыма;
— төрөөбүт дойдуга, төрөппүккэ, чугас дьоҥҥор тапталы иҥэрэр күүс;
— айылҕа кэрэ көстүүтүн таба көрөргө үөрэтэр ньыма;
— олоххо сырдыкка, сирдиир сулус;
— олох кэрэ кэмнэрин чопчулуур, сааһылыыр ыйар;
— баҕа санааны толорорго күүстээх санааны иитэр ньыма;
— ырыа ис хоһоонун ырытар дьоҕурун сайыннарар;

     Ырыаны сэргиир, сөбүлээн истэр, ыллаһар, ыллыыр оҕо ис иһиттэн иэйэр, ырыа ис хоһоонуттан үөрэр-көтөр, күннээҕи туруга тупсар, ырыаны ыллыырга үөрэниэн баҕата үөскүүр, баҕа санааны толорорго күүстээх санааны ылынар. Ыллыырга үөрэтии, ырыа матыыбын табыы, музыкатын таба истии бу барыта дьоҕур арыллыыта: дьоҕурдаах оҕо ырыа ыллаары эбии уерэхтээһин дьарыгар кэлэр, эбэтэр кинини төрөппүттэр, учууталлар таба көрөн, салайан дьарыкка ыыталлар. Баҕарбат оҕону күүһүнэн аҕалыы көдьүүһэ суох буолар. Оҕо бу ырыа дьарыгар баҕаран туран кэлэн дьоҕурун сайыннарар, бэйэтэ да билбэтинэн уйулҕата уоскуйар, тэҥнээхтэрин кытта бодоруһар, тыыныы эрчиллилэрин оҥорон доруобуйата тупсар, тылы таба саҥарарга, туттарга үөрэнэр, кэрэ эйгэтигэр уһуйуллан барар. Ырыаҕа уһуйуллуон баҕарар оҕо баҕата оҕо оҕо курдук бастаан кыра: сыанаҕа ыллыы тахсыы, конкурстарга кыттыы; онтон уһуйааччы оҕо баҕатын учуоттуур уонна кини баҕатын сөптөөхтүк салайар, сайыннарар. Ырыаһыкка уһуйулла сылдьан: коллективка сылдьарга үөрэнэр, концерт, конкурс кэмигэр бэйэтин-бэйэтэ көрүнэр, хомунар сатабылланар, коллектив, ансаамбыл оҕолорун кытта бодоруьар, кыраларга көмөлөһөр, көрөр-харайар. Ыллыыр оҕо ырыа ис хоһоонун көрөөччүгэ, истээччигэ сатаан тиэрдэр, саҥарар тылын дорҕоонун таба саҥарар, ыллыыр ону таһынан кэрэ абылаҥар уйдаран конкурстарга, концертарга кыттар, сыанаҕа тахсар баҕата күүһүрэр. Сыанаҕа сатаан туттуу-хаптыы, сатаан саҥарыы, сатаан көрөөччүнү кытта сибээстэһии барыта оҕоттон өй-санаа бэлэмин, сатабылын, дьоҕурун ирдиир. Сыана – оҕону эмиэ туспа культураҕа иитэр. Ырыаһыт оҕо киһи билиҥҥи туругун араарар (эмоциональная восприятие) дьоҕурданар, ол кэлин дьону кытта кэпсэтэригэр, билсэригэр көмөлөһөр ньыма буолар. Сыанаҕа сатаан тахсар, дьон иннигэр толлубат оҕо культура эйгэтигэр ол аата кэрэ эйгэтигэр сыстаҕас, кэрэни таба көрөр, сырдыкка талаһар буола улаатар, сайдар.

Ол курдук ырыа дьарыгар, ансаамбылга оҕо – ыллыырга эрэ буолбакка киһи быһыытынан иттиллиитигэр ырыа төһүү күүс буолар. Ырыаҕа уһуйуллар оҕо тулалыыр эйгэтин, айылҕаны, кини кэрэ көстүүтүн таба көрөр, ону дьүһүйэр, ырыанан киэргэтэр дьоҕурданар, онтон оҕобут улаатан таптал иэйиитин билэр кэмигэр эмиэ ырыа матыыба уоскутуо, олох көнө хонуу буолбат – кини олоҕор көрсөр моһоллорун ырыатын кытта холбоотоҕуна чэпчэкитик аһарыа. Ырыа – алыбар ылларбыт оҕо кэрэни таба керер, онтон кэрэни таба керер дьо5урдаах буоллаҕына үрдүк культуралаах буолара саарбаҕа суох. Ырыа оҕо киһи быһыытынан сайдыытыгар улахан оруоллааҕа итиннэ сытар. Ырыа – кэрэни, тапталы айылҕаны ойуулуур буолан бэйэтэ туспа – искусство. Киһи үөрэр да хомойор да түгэннэригэр ырыа сулус курдук кэрэҕэ, үрдүккэ угуйар дьикти күүс.
Ансаамбыл уһуйааччыларын тэрийиилэринэн аҕа көлүөнэҕэ аналлаах байаанынан ырыа-үҥкүү биэчэрин хас да төгүллээн тэрийдибит. Эбэлэрбит эьэлэрбит кэлэн урукку кэмнэрин санаан ыллаан-туойан дуоһуйа сынньанан бараллар. Быйыл Гелярий Владимирович Сидоркевич 75 сааһын көрсө байаан биэчэрин 4 тегулүн тэрийээри сылдьабыт.
“Амма чэчирэ” ансаамбыл бу сайын өрөспүүбүлүкэҕэ «Ырыа күнүн» бэлиэтээн Амматааҕы сынньалаҥ паркатыгар дьоро күн түһүлгэтин тэрийдибит. Бу күн сүрүн сыалынан билиҥҥи эдэр ыччакка аҕа келүөнэттэн норуот ырыаларын, уостан туспэт ырыалары киинэҕэ уһулан оҕолорго үөрэтэр матырыйалыы хаҥатыы буолбута. Манна кыттыыны ыҥырыылаах ыалдьыттарбытынан буоллулар Амма нэһилиэгин биллэр «Слобода», “Иэйэхсит”, ансамбылбыт эбэлэрэ “Күн күбэйэ” ырыа ансамбыллара.
Бу күн РФ, Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин, Айылҕа харыстабылын туйгуна, “Саха-Азия оҕолоро” фонда стипендиата, мелодист, общественнай эколог, педагог Ольга Петровна Иванова-Сидоркевич уонна музыкант, баянист, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, общественнай эколог Гелярий Сидоркевич ырыа кэрэ эйгэтигэр олохторун анаабыт дьоннор буолалларын киэҥ тутта ахтан санаан аастыбыт. Ырыабытыгар, үҥкүүбүтүгэр доҕуһуоллаата Аммабыт биллиилээх баяниһа, Арассыыйа бастыҥ гармониһа, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Василий Алексеевич Неустроев.
Оҕолоро эмиэ көхтөөхтүк кыттан ансамбль репертуарыттан илдьэ кэлбит Ольга Иванова, Гелярий Сидоркевич туруорууларыттан «Уйгулаана», “Оленегорск һээдьэтэ”, “Кыталыктар” ырыа-үҥкүү музыкальнай хореографическай туруорууларын көрдөрдүлэр. Фольклорнай бөлөхтөр хомуска оонньоон дьүрүһүттүлэр.
Бу күн аҕа көлүөнэ ыллаабыт ырыалара, оҕо-аймах сүрэҕэр сылаастык иҥнэҕэ, уһуйааччылар үөрэтэр ырыалара өссө үксүү туруоҕа. Видео матырыйаал оҕолорго норуот ырыатын хайдах ылланарыгар уһуйууга туһаныллар туохха да тэҥнэммэт сыаналаах бэлэх буолар. Бу тэрээһин ансаамбылга умнуллубат түгэни биэрдэ, ырыаны кытта алтыспыт кэнчээри ыччат сиэрдээх олоҕу олоруо, кэрэни кэрэхсиэ турдаҕа.
Ольга Петровна уонна Гелярий Владимирович Сидоркевич кынаттаабыт «Амма чэчирдэрэ» ырыалара-тойуктара, оһуокайдара- үҥкүүлэрэ дуораһыйа туруохтун.

О.П.Иванова-Сидоркевич аатынан Амматааҕы айар сайдыы киинэ
Методист Скрябина Ф.В. алтынньы 19 к.2018 с